نحوه نوشتن پروپوزال
واژه پروپوزال کلمه ای انگلیسی در مفهوم پیشنهاد و طرح اولیه برای فعالیتهای پژوهشی و تحقیقاتی است. بدون تردید داشتن برنامه و طرحی که همه ی جوانب امر درآن پیش بینی شده باشد در ابتدای اجرای هر برنامه تحقیقاتی ضرویست. بعبارتی دقت و همه جانبه بودن پروپوزال, ضامن دقت بیشترکار محقق در زمان انجام پروژه ی پژوهشی است که درزمان کمتری انجام خواهد شد.
آماده کردن پروپوزال, یکی از مهمترین گامهای فرآیند تحقیق است. اکثر موسسات قبل از اجرا نمودن طرح تحقیقاتی, پیشنهادات را به سازمان تسلیم نموده و طی جلسه ای رسمی در حضور استادان راهنما و مشاوران و داوران از آن دفاع شود. در اکثر دانشگاه های کشور هم اکنون در سطح کارشناسی ارشد و دکتری از پروپوزال با حضور داورانی از داخل و خارج دانشگاه دفاع می شود. این فرآیند در صورتیکه بدرستی عمل شود برای دانشجویان و استادان بسیار ضروری است.
اجزاء تشکیل دهنده پروپوزال
الف) عنوان تحقیق/پروپوزال
نخستین گام در انجام هر تحقیق یا پژوهشی، تعیین عنوان موضوع است. هیچ پژوهشگری نمی تواند بدون مشخص نمودن عنوان تحقیق، مطالعات و بررسیهای خود را آغاز کند بعبارتی عنوان تعیین کننده مقصد و طرح نهایی انجام پژوهش است.
بمنظور تعیین و انتخاب عنوان تحقیق رعایت نکات زیرالزامیست:
۱- توصیه می شود که انتخاب عنوان تحقیق به گونه ای باشد که خلاصه، جامع، شفاف و غیرسئوالی باشد نه خیلی کوتاه، نه خیلی طولانی.
۲- بهتر است در ابتدای عنوان از واژه هایی از قبیل مطالعه، بررسی، طراحی، تحلیلی بر، ارائه مدل تحقیقاتی و … استفاده شود.
۳ – توصیه می شود در عنوان تحقیق , متغیرهای مستقل و وابسته نشان داده شوند.
۴- الزامیست که موضوع تحقیق نو و جدید باشد.
۵- الزامیست که عنوان پژوهش, ارزش تحقیق داشته باشد.
۶- پژوهشگر باید توان انجام تحقیق را داشته باشد.
۷- الزامیست که پژوهشگر موضوع تحقیقی را انتخاب کند که در حوزه کاری و تخصصی اش باشد.
۸- الزامیست که موضوع پژوهش به گونه ای انتخاب گردد که جامعه به انجام تحقیق در مورد آن نیازمند باشد و پژوهشگر بتواند با دستیابی به نتایج مناسب تحقیق, مشکلی را از جامعه برطرف کند.
۹- پژوهشگر به عنوان تحقیق و انجام پژوهش در مورد آن میل و علاقه داشته باشد.
۱۰- الزامیست که موضوع تحقیق عملی و اجرائی بوده و قابلیت انجام تحقیق را داشته باشد .
۱۱- هدف های تحقیق باید در عنوان تحقیق بیان گردد.
۱۲- توصیه می شود در عنوان تحقیق، محدوده مکانی و زمانی پژوهش, مشخص گردد.
ب) اصطلاحات
در اکثر مواقع, تعدادی از واژه ها و اصطلاحات تخصصی – فنی مرتبط با عنوان و موضوع پژوهش عنوان گردیده, تعاریف مختصری از منابع اصلی و معتبر برای هر یک آورده می شود.
ج) شرح و بیان مسئله تحقیق (طرح یک مشکل)
طرح مسئله در واقع عنوان نمودن پرسشی است که در ذهن محقق راجع به یک پدیده ناشناخته، مشکل یا معضل شکل گرفته و هدف تحقیق از طرح این سئوال ریشه یابی، علت یا علل به وجود آورنده آن مساله و یا راهکارهای رفع آن است.
نحوه نوشتن پروپوزال
بیان مساله
در این بخش هدف نهایی تحقیق, به صورت مختصر و مفید باید توضیح داده شود که در تحقیقی که انجام می دهد دستیابی به چه نتایجی مد نظر است؟ یا بعبارتی در پی حل چه مسأله ای می باشد. چرا لازم است که تحقیق مورد نظرش انجام شود و اگر انجام شود چه فوایدی در بر خواهد داشت. پژوهشگر باید بتواند موارد فوق را به صورت کاملا شفاف توضیح دهد تا داوران منتخب, تحقیق را بدون هیچ شک و تردیدی تایید کنند.
در بیان مساله و اهمیت تحقیق, رعایت موارد زیر الزامیست.
- وضوح و شفافیت مساله یا مشکل احساس شده.
- تشریح آثار حاصل از تداوم مشکل.
- توضیح این که چگونه انجام تحقیق به حل مشکل کمک خواهد کرد.
- بیان ضرورت انجام تحقیق و تاثیر آن در بهبود و پیشرفت امور.
- تشریح کامل محدوده مطالعه و شناسایی مشکل.
- عموما در بیان مساله، اطلاعات از کل به جز و از عمومی به اختصاصی تدوین می گردد.
- بیان مساله، با استناد به اطلاعات مناسب، مرتبط، جدید و معتبر مطرح می گردد.
- دلایل انجام تحقیق به طور کامل تشریح شده باشد.
- محتوای مساله؛ اطلاعات کلی و زمینه ای مرتبط باشد.
- رعایت پیوستگی مطالب در بیان مساله.
- افراد و سازمان های ذینفع نامبرده شده باشند.
- به تاریخچه تحقیقات صورت پذیرفته در زمینه مورد نظر در داخل و خارج از کشور اشاره شده باشد.
- مزیت رقابتی این تحقیق نسبت به سایر تحقیق ها بیان شده باشد.
- نهایتا هدف تحقیق در آخرین بخش از بیان مساله، مطرح شده باشد.
ابزار و منابع جمع آوری و تحلیل اطلاعات
پژوهشگر برای به دست آوردن اطلاعات مورد نیاز, از منابع و ابزار های متناسب با موضوع تحقیق استفاده می کند. ابزار و منابع مورد نیاز به تناسب موضوع تحقیق متفاوت خواهد بود.
انتخاب ابزار گردآوری اطلاعات بر مبنای رعایت موارد ذیل توصیه می گردد. :
- توصیف کامل ابزار گردآوری داده ها
- ابزار منتخب، مناسب ترین ابزار برای گردآوری داده باشد
- هم خوانی ابزار انتخاب شده با نوع تحقیق
- هم خوانی ابزار انتخاب شده با روش تحقیق
- تشریح بررسی روایی و پایایی ابزار، بالاخص در مواردی چون پرسشنامه
- بیان شفاف مراحل گردآوری داده ها
- توضیح روش تحلیل داده ها در تحقیق
- اشاره به آزمون های آماری و نوع نرم افزارهای مورد نیاز
- تناسب آزمون های آماری مورد اشاره با نوع تحقیق
نحوه نوشتن پروپوزال
پیشینه تحقیق
مطابق با موارد ذکر شده, محقق بمنظور شناسایی و حل مشکلات و مسایل, قبل از انجام هرگونه تحقیق باید در خصوص تاریخچه تحقیق بررسیهای لازم را انجام دهد تا جنبه ها و نتایج حاصل را به دست آورد؛ از کار تکراری پرهیز نموده و تهدیدات و نقاط ضعف مطالعات قبلی را به فرصتهای مناسب تبدیل نماید.
اهداف تحقیق
- اهداف کلی
هدف کلی, بررسی مواردیست که در عنوان تحقیق به صورت واضح و دقیق بیان می شود.
- اهداف جزئی
بخشی از اهداف کلی بوده که از هم افزایی آن ها به دست می آید.
در بیان اهداف تحقیق رعایت موارد ذیل الزامیست:
- هدف کلی تحقیق با عنوان تحقیق باید همخوانی داشته باشد.
- الزامیست که هدف کلی بیانگر نتیجه نهایی تحقیق باشد.
- اهداف واقع بینانه, قابل اندازه گیری و براساس یک روال گام به گام به چند هدف ویژه جزیی تر تقسیم شود.
- فرضیه های تحقیق کاملا شفاف؛ بدون ابهام و به صورت یک جمله خبری بیان شده باشند.
سوالات تحقیق
برای روشن تر شدن چهارچوب انجام کار باید سوالات اساسی که به دنبال یافتن پاسخ آن هستیم واضح و روشن ذکر کنیم. سوالات نباید خارج از اهداف تحقیق باشد بلکه باید روشن و محدود باشد. مانند: دلایل بیسوادی درجامعه چه چیزهایی هستند؟
فرضیه
پژوهشگر قبل از اجرای تحقیق باید پیش فرض و حدسیات خود را ذکر کرده تا بتواند کار خود را شروع کند. در پایان کار نتایج به دست آمده می تواند در راستای تایید یا رد فرضیات محقق مطرح گردد. براي مثال، يك فرضیه ساده این است که بگوییم: میزان فرهنگ با وضعیت سواد افراد رابطه دارد.
تعریف واژه ها، متغیرهای وروش اندازه گیری آنها
- تعریف متغیرهای تحقیق از حیث نظری و عملیاتی.
- متغیرها به شیوه ای عملی و قابل سنجش بیان شوند.
- رعایت تناسب نوع متغیر و مقیاس سنجش آنها.
همچنین دراین قسمت باید اصطلاحات، واژه ها و کلمات مخفف را با استفاده منابع کاملا معتبر و تخصصی ذکر کند.
نحوه نوشتن پروپوزال
جامعه تحقیق
در مشخص کردن جامعه تحقیق باید محدوده جامعه و نمونه ها با دقت انتخاب گردد.
نمونه تحقیق
در مشخص کردن نمونه تحقیق رعایت موارد زیر ضروری است:
- روش نمونه گیری و محاسبه تعداد نمونه مشخص شده باشد.
- چگونگی انتخاب نمونه به دقت توضیح داده شده و نمونه مطرح شده، معرف کل جامعه تحقیق باشد.
محیط تحقیق
در مشخص کردن محیط تحقیق رعایت موارد زیر ضروری است:
- محیط تحقیق مشخص شده باشد.
- حدود محیط تحقیق کاملا روشن باشد.
مشخص کردن روش تحقیق
روش تحقیق برمبنای متغیرهای مختلف، از قبیل هدف، ماهیت و … انواع مختلفی دارد . نظیرپژوهشهای بنیادی، تاریخی، تجربی و … که محقق براساس موضوع و با مشاوره ی اساتید راهنما و مشاور می تواند مناسب ترین روش را انتخاب کند.
مواردی که می بایست در مشخص نمودن روش تحقیق رعایت شود:
- روش انجام تحقیق به طور کامل، گام به گام و به روشنی توصیف شده باشد.
- روش تحقیق منتخب با نوع تحقیق همخوانی داشته باشد.
چنانچه روش تحقیق منتخب، پرسشنامه ای باشد می بایست موارد ذکر شده درخصوص پرسشنامه رعایت شود.
کاربرد نتایج تحقیق
مهمترین هدف تحقیق به کار بستن نتایج حاصله از هر پروژه ی تحقیقاتی در سازمان ها و نهادهایی که می توانند از نتیجه تحقیق استفاده کنند،می باشد.
محدودیت های تحقیق
ممکن است محقق در طول انجام پروژه به دلایلی نظیر نبودن منابع مالی، همکاری نکردن برخی سازمان ها یا اشخاص، مشکلات شخصی، عدم هماهنگی با اساتید راهنما و مشاور و… نتواند به طور شایسته در برخی قسمت ها فعالیت های لازم را انجام دهد. در این بخش ضمن بیان این محدودیت ها صداقت خود را در انجام تحقیق نشان می دهد.
