بررسی محتوای فصل های پایان نامه – قسمت دوم
۶) تحلیل یافته ها
تحلیل داده ها فرایندی چند مرحله ای است که طی آن داده هایی که از طریق به کارگیریابزارهای گردآوری در نمونه (جامعه) آماری فراهم آمده اند، خلاصه، کدبندی و دسته بندی و در نهایت پردازش می شوند تا زمینه برقراری انواع تحلیل ها و ارتباط ها بین این داده ها به منظور آزمون فرضیه ها فراهم آید. در این فرایند، داده ها، هم از لحاظ مفهومی و هم از جنبه تجربی پالایش می شوند و تکنیک های آماری گوناگون نقش به سزایی در استنتاج ها و تعمیم ها به عهده دارند (خاکی، ۳۰۶ ۳۰۵).
پژوهشگر برای پاسخگویی به مساله تدوین شده و یا تصمیم گیری در رد یا تائید فرضیه خود می تواند از روش های مختلف تحلیل استفاده نماید. این روش ها به سه طبقه زیر تقسیم می شوند
(الف). تحلیل توصیفی
در این نوع تحلیل، پژوهشگر داده های گردآوری شده را با استفاده از شاخص های آمار توصیفی خلاصه و طبقه بندی می کند، یعنی پژوهشگر ابتدا داده های گردآوری شده را با تهیه و تنظیم جدول توزیع فراوانی خلاصه می کند و سپس یه کمک نمودار آنها را نمایش می دهد و سرانجام با استفاده از سایر شاخص های آمار توصیفی آنها را خلاصه می کند.
معروف ترین و پرمصرف ترین شاخص های آمار توصیفی عبارتند از: میانگین، میانه و مد.
(ب). تحلیل مقایسه ای
در این تحلیل، علاوه بر این که اطلاعات گردآوری شده به صورت توصیفی، تحلیل و با یکدیگر مقایسه مس شوند، سؤالی که در این تحلیل مطرح می شود این است که آیا شاخص آماری محاسبه شده بزرگتر یا کوچکتر از شاخص آماری دیگر است، به این معنی که دو یا چند شاخص آمار توصیفی (میانگین، میانه، انحراف استاندارد واریانس) مورد مقایسه قرار می گیرند.
(پ). تحلیل علّی
در این تحلیل، ابزار یا شاخص های آماری به کار برده شده، مانند روش هایی است که درتحلیل مقایسه ای مورد استفاده قرار می گیرد. تفاوت عمده این دو روش در این است که در تحلیل علّی، روابط علت و معلولی بین متغیرهای مستقل و وابسته مورد بحث قرار می گیرد و پژوهشگر با رد یا تایید فرضیه های آماری به تایید یا ردّ روابط علت و معلول می پردازد (خاکی، ۳۱۷ ۳۰۳).
فرایند تحلیل به دو بخش عمده مقدماتی و عالی تقسیم می شود. برای تحلیل عالی پس از تحلیلی های مقدماتی باید کارهای عمده زیر را انجام دهید:
۱) آشکارسازی روابط
اثبات رابطه میان دو متغیر یک مقوله است و این که چرا این ارتباط وجود دارد مقوله دیگر است. آیا رابطه، علّی یا کاذب است؟ اگر این رابطه علّی است، آیا مستقیم یا غیرمستقیم است؟ اگر غیرمستقیم است، سازوکارهای علّی آن کدام است؟
۲) بررسی نتایج پیش بینی نشده
گاهی، الگوهایی که در تحلیل مقدماتی آشکار می شوند، الگوهای مورد انتظار نیستند. الگوهای پیش بینی شده یا وجود ندارند یا ضعیف تر از آنچه پیش بینی شده بود ظاهر می شوند. گاه این الگوها قویتر پیش بینی شده هستند و در مواقع دیگری به نظر می آید که با هم در تضاد هستند.
۳) یافتن الگوهایی ضعیف تر از الگوهای مورد انتظار
یک رابطه مورد انتظار، ممکن است نادرست ازآب درآید. اما قبل از پذیرفتن این امر، بررسی کنید تا اطمینان یابید که نادرست درآمدن رابطه مورد انتظار، ناشی از چیز دیگری نباشد.
۴) پیدا کردن رابطه ای قوی تر از رابطه مورد انتظار
گاهی متغیرها رابطه ای قوی تر از آنچه مورد انتظار است، دارند. در چنین حالتی، بررسی های لازم باید صورت گیرد و تأثیر متغیرهای مجزا بررسی شود.
۵) رسیدگی به نتایج متضاد
سعی کنید تضاد را توضیح دهید. اغلب اوقات تضادها بیشتر از حد واقعی نشان داده می شوند. لذا، ممکن است تضادها صرفا ناشی از دیدگاه خود پژوهشگر درباره تضاد و این که او تضاد را متشکل از چه چیزهایی می داند، باشد.
۶) بررسی روابط
حتی زمانی که الگوهای پیش بینی شده پدید می آیند، تحلیل بیشتر برای پی بردن به میزان قوت الگوی مقدماتی، از اهمیت زیادی برخوردار است (خاکی، ۳۱۹ ۳۱۷).
تحلیل داده های پژوهش منجر به یافته های تحلیل شده می شود. این یافته ها لازم است که مورد ارزیابی و تفسیر قرار گیرند، که اغلب کاری چالشی است. تفسیر یافته ها باید بر مبنای اهداف کلی پروژه پژوهشی، چارچوب نظری، فرضیه هایی که مورد آزمون قرار گرفته اند، آگاهی از پژوهش های مربوط و محدودیت روش های پژوهش به کاررفته، صورت گیرد.
تفسیر یافته های پژوهش، ۵ جنبه یافته های پژوهش را دربر می گیرد:
درستی
معانی
اهمیت
گستره تعمیم
دلالت ها (پولیت و هنگلر، ۳۷۸).
۷) بحث و نتیجه گیری
به طوریکه قبلا خاطرنشان شد، فصل ماقبل آخر هر پایان نامه و رساله با عنوان �تحلیل یافته ها، بحث و نتیجه گیری و ارایه الگو� تدوین می شود. در این فصل، یافته های خام برگرفته از مطالعات خود را با روش های ذکر شده در بالا مورد تحلیل قرار می دهید.
در بخش دوم این فصل، به بحث و نتیجه گیری به صورت زیر بپردازید:
به تفسیر یافته های پژوهش خویش بپردازید و دستاوردهای خود را برشمرید.
مشخص کنید که آیا یافته های شما پاسخ لازم را به فرضیات مطرح شده در پیشنهاد پژوهش تان داده است یا خیر؟ تفسیر خود را در این باره شرح دهید.
یافته های خود را با یافته های دیگر پژوهشگران که در این زمینه پژوهش کرده اند، مورد مقایسه قرار دهید. مشخص کنید که تا چه حد یافته های شما با یافته های دیگر پژوهشگران هم خوانی و یا اختلاف دارد.
حتماً در قسمت بحث و هنگام مقایسه یافته های خود با یافته های دیگر پژوهشگران، لازم است بدان پژوهش، استناد نمایید.
در قسمت پایانی بحث نیز نتیجه گیری خود را با توجه به چهار عامل مهم، یعنی جمع بندی یافته های پژوهش، آینده نگری، تعمیم و پیشنهاد ارایه دهید. فراموش نکنید که در قسمت نتیجه گیری هیچ استنادی درکار نیست و جملات باید با دقت خاص و پیوند مطالب، با توجه به عوامل چهارگانه بالا تدوین شود.
۸) ارایه الگو
حاصل تحلیل یافته ها و بحث و نتیجه گیری می تواند به طراحی الگو منتهی شود. در فصل مربوط به الگو به تفصیل در این باره بحث گردید. در اینجا لازم است خاطرنشان شود که اغلب دانشجویان دوره های کارشناسی ارشد بدین صورت با الگو سر و کار دارند که کاربرد یک الگو را در یک سازمان یا منطقه و یا جامعه موردنظر به آزمون می گذارند. در رساله های دکتری، دانشجویان عمدتاً به یکی از سه صورت زیر به الگو می پردازند:
مطالعه تطبیقی الگوهای نظری منتخب، تحلیل وضع موجود سازمان یا جامعه مورد نظر و سپس طراحی یک الگوی پیشنهادی برای آن سازمان یا جامعه
مطالعه تطبیقی الگوهای واقعی موجود، تحلیل وضع موجود سازمان یا جامعه مورد نظر و سپس ارایه یک الگوی پیشنهادی برای آن سازمان یا جامعه
ترکیب ۱ و ۲٫
الگوی پیشنهادی شما باید مورد تایید جامعه علمی قرار گیرد و معتبر شود. در اینجا به سه صورت می توانید الگوی پیشنهادی خود را از نظر علمی معتبر سازید:
تجربه: یعنی الگوی خود را عملا به اجرا بگذارید و در صورتی که پاسخ موفقیت آمیز بود، الگوی شما معتبر شناخته می شود.
آزمون: یعنی با بهره جویی از دانش ریاضی و آمار، الگوی خود را به آزمون بگذارید. در صورت تائید، الگوی شما معتبر خواهد بود.
اگر نتوانید از دو روش بالا بهره جویید، راه سومی وجود دارد و آن استفاده از تکنیک دلفی است، یعنی الگوی خود را طی چند مرحله به نظرخواهی اندیشمندان، اساتید، صاحبنظران و دست اندرکاران قرار دهید. سپس با اصلاحاتی که در الگو به عمل می آورید و در مرحله نهایی مورد تائید اکثریت قابل ملاحظه ای از آنان قرار گرفت، الگوی شما معتبر بوده و نهایی محسوب می شود.
۹) روش دلفی
یکی از روش های پژوهش در حوزه علوم اجتماعی، روش دلفی است که در کتاب های مختلف به نام های فن دلفی، مطالعه دلفی و رویکرد دلفی نیز شناخته می شود. از این روش برای پاسخگویی به سوالاتی استفاده می شود که از شیوه های کمی و یا مطالعات تجربی و تحلیلی امکان پاسخگویی به آنها وجود ندارد. هدف از بکارگیری روش دلفی رسیدن بهاجماع نظر و توافق یک گروه در یک زمینه خاص از طریق چند دور توزیع و جمع آوری پرسش نامه است. روش دلفی به شیوه های مختلفی مورد استفاده قرار می گیرد. این روش که توسط نورمن دالکی در دهه ۱۹۵۰ ابداع گردید، به عنوان یک روش پژوهش تلقی می شود؛ ولی در سال های بعد، از این روش برای تایید اعتبار نیز استفاده شده است (هارتمن، کراهن و اسکول موسکی، ۲۰۰۷).
روش دلفی مخصوصا برای مسایلی با ارزش است که نیازی به تکنیک های تحلیلی دقیق ندارند. مثلا زمانی که داده ها ناکافی یا فاقد قطعیت می باشند یا وقتی نمونه های واقعی موجود نیست و یا وقتی که جمع کردن افراد و بحث کردن در مورد مساله ای مشکل است. در این بخش کاربرد این روش به منظور نظرخواهی از خبرگان و متخصصین برای تایید اعتبار الگوهایی که از پژوهش های مختلف منتج می شوند، تشریح می گردد.
الف_ فراهم کردن مقدمات دلفی
زمانی که از روش دلفی برای اخذ نظرات خبرگان و متخصصین در خصوص یک الگو استفاده می کنید، لازم است ابتدا الگو تدوین شود. بر این اساس بر مبنای جداول تطبیق که خود محصول مطالعه ای به همین نام است و تجارب موجود در این زمینه و همینطور بر پایه مرور بر مطالعات قبلی، الگوی اولیه در یک زمینه خاص پیشنهاد می گردد.
پس از شکل گیری الگوی اولیه، پژوهشگر باید الگوی خود را در قالب پرسش نامه ای مطرح سازد. برای این که نظرات، از جامعیت و دقت مناسبی برخوردار شود، باید تمامی اطلاعات موردنیاز برای قضاوت در اختیار صاحب نظران قرار گیرد. لذا نباید تنها به ارسال پرسش نامه بسنده نمود، بلکه لازم است مختصری از مراحل کار، نحوه رسیدن به الگو و حتی باید تعدادی از الگوهای مشابه همراه پرسش نامه ارسال گردد.
ب_ انتخاب خبرگان و متخصصین
یک از مراحل که در کیفیت پاسخ ها موثر است، انتخاب صحیح افراد مجرب و آگاه در زمینه موضوع مورد مطالعه است. ابتدا باید معیارهای انتخاب افراد مشخص شود. این معیارها باید کاملا با موضوع پژوهش و الگوی مورد بررسی انطباق داشته باشد. مواردی که می تواند مورد استفاده قرار گیرند عبارتند از زمینه تحصیلی مرتبط، برخورداری از تجارب مفید، تالیف و ترجمه کتاب و انتشار مقالات علمی در زمینه مورد پژوهش، اشتغال در حوزه ای که با موضوع پژوهش مرتبط است و …
نکته ای که باید مورد توجه قرارگیرد، موضوع مشارکت افراد صاحب نظر است. یعنی در صورتی که افراد خبره از معیار فوق برخوردار بوده ولی علاقه ای برای همکاری ندارند و یا علاقمند هستند، ولی زمانی برای پاسخ دادن به پرسش نامه ندارند، نمی توانند گزینه مناسبی برای روش دلفی شما باشند.
سوالی که معمولا مطرح است، این است که چه تعداد صاحب نظر باید برای اجرای روش دلفی انتخاب شود؟ هیچ قانونی صریحی برای انتخاب نمونه وجود ندارد و تعداد آن وابسته به نوع پژوهش، تجارب قبلی افراد، تخصیص زمان برای پاسخگویی است. دراینجا نمی توان از قواعد معمول نمونه گیری استفاده نمود. زیرا عنصر تعیین کننده در این روش، موضوع صاحب نظر، خبره و متخصص بودن در یک زمینه خاص است، که دست پژوهشگر را برای انتخاب افراد، محدود می نماید. شواهد موجود نشان می دهد در روش دلفی، تعداد شرکت کنندگان معمولا کمتر از ۵۰ نفر و اکثرا بین ۱۵ تا ۲۰ نفر می باشد.
پ_ اجرای نظرخواهی از خبرگان
پرسش نامه ها باید به شیوه مناسبی به شرکت کنندگان دلفی تسلیم شوند. پس از تکمیل پرسش نامه ها توسط افراد صاحب نظر، کار بررسی و ارزیابی نظرات توسط پژوهشگر ادامه می یابد. همان طور که ذکر شد، هدف این روش رسیدن به یک اجماع و وحدت نظر در زمینه موضوع پژوهش است. در صورتی که پاسخ ها پراکنده و اختلاف نظر زیاد باشد، مرحله دوم روش شروع می شود. به این ترتیب که پژوهشگر براساس پس خوراندی که در این مرحله دریافت نموده است، به اصلاح و بازبینی پرسش نامه و ارسال مجدد به همان صاحب نطران قبلی اقدام می نماید.
سوالی که مطرح است، این است که این کار باید تا چه زمانی ادامه یابد؟پژوهشگران نظرات متفاوتی دارند و ۲ تا ۱۰ نوبت، در پژوهش های مختلف ذکر شده است. گرچه با تکرار ارسال پرسش نامه صحت یافته ها افزایش می یابد، ولی تکرار آن بیش از ۳ بار، برای صاحب نظران خسته کننده شده و از پاسخگویی امتناع می نمایند (احمدی، نصیریانی و اباذری، ۱۳۸۷).
درهرحال این کار تا زمانی ادامه می یابد که یافته های مطالعه اشباع گردد. به عبارت دیگر تکرار ارسال پرسش نامه و بازبینی، یافته جدیدی را برای پژوهشگر به دنبال نداشته باشد. این کار در نوبت اول و یا دوم نیز می تواند اتفاق بیافتد.
ت_ نهایی ساختن الگو
به طور معمول، پس از چند نوبت تکمیل پرسش نامه و اصلاح آن، الگو نهایی شده و پژوهشگر از اعتبار علمی الگوی خود اطمینان کسب می نماید. نکته حایز توجه برای نهایی کردن الگو این است که معمولا نیازی به کارهای پیچیده آماری نیست. زیرا اساسا در روش دلفی هدف تعمیم وجود ندارد.
در خصوص درصد مورد قبول در رسیدن به اجماع و وحدت نظر در پاسخ ها، رویه ثابتی وجود ندارد. معمولا یکسانی در بین ۵۱ درصد تا ۱۰۰ درصد پاسخ ها، به عنوان اجماع تلقی می شود، ولی توافق بر ۷۵ درصد به عنوان مبنای اجماع، بیشتر تاکید شده است.
نمودار فرآیند اجرای روش دلفی در پژوهش های مبتنی بر الگو
برای افزایش اعتبار یافته ها، پژوهشگران باید قبل از شروع روش دلفی، تعریف دقیقی از اجماع و درصدی را که به عنوان اجماع مورد پذیرش قرار خواهند داد را تعریف نمایند.
۱۰) محتوای فصل آخر رساله
آخرین فصل هر پایان نامه یا رساله با عنوان �خلاصه پژوهش� خواهد بود. این فصل شامل سه بخش است، با سه عنوان فرعی به شرح زیر تدوین می گردد:
الف) خلاصه نتایج حاصله:
در این بخش باید نتایج حاصل از پژوهش را به طور خلاصه اریه دهید.
ب) پیشنهادات یا نقطه نظرهای پژوهشگر برای سازمان مربوط:
در این بخش، که لازم است از ظرافت و محتوای مطلوبی برخوردار باشد، باید نقطه نظرها و پیشنهادات خود را که حتما درارتباط با پژوهش شما باشد، ارایه دهید. بدین معنی که بدون نیاز به ارایه دلیل و اثبات نقطه نظرها و ادعای احتمالی، خاطرنشان سازید که در مورد پژوهشی که انجام داده اید و در طول انجام فرایند آن به نکات مهمی دست یافته اید که لازم می دانید با سایر پژوهشگران و خوانندگان در میان بگذارید. این پیشنهادات در حقیقت توصیه هایی هستند که برای بهبود امور، در سازمانی که در آنجا کارپژوهش خود را به اتمام رسانیده اید، مطرح می سازید. می توانید پیشنهاداتی در مورد ابعاد پژوهش خویش و یافته های آن به افراد و سازمان های مربوط با پژوهش، ارایه دهید.
به طور طبیعی، یک فرآیند پژوهشی، حداقل مستلزم صرف چند ماه تلاش مستمر است. باید از این زمان صرف شده حداکثر استفاده را نمود. به ویژه زمانی که پژوهشگر یک موضوع کاربردی را به اجرا درآورده باشد، پیشنهادهای او برای سازمان مربوط بسیار مفید خواهد بود. به طور یقین، پیشنهادها باید کاملا مربوط به موضوع پژوهش و سازمان مربوط باشد.
پ) پیشنهاد برای پژوهش های آتی:
دراین بخش، انتظار می رود که چند عنوان مربوط با عنوان و پژوهش خود به منظور راهنمایی دانشجویان دیگر مطرح سازید. دقت کنید که این عناوین نباید با محورهای پایان نامه یا رساله شما بی ارتباط باشد. عنوانی را که مطرح می سازید باید از ساختار علمی مناسب برخوردار باشد. در صورتی که پیشنهادهای مناسب در پایان نامه و رساله مطرح سازید، به نوعی تداوم پژوهش را در زمینه علمی مربوط، تسهیل می سازید و موجبات توسعه دانش را در این بخش فراهم می آورید.
نمودار رابطه یافته های پژوهش با بحث و پیشنهادات پژوهشی
۱۱) پیوست ها:
در این بخش کلیه پیوست ها و ضمایمی که در پژوهش ضرورتی برای ارایه کامل آنها وجود ندارد، اما در متن ارجاع شده، به ترتیب شماره های ارجاع ارایه می شود. مثل پرسش نامه، چک لیست، نمودار سازمانی، بخش نامه ها و قوانین. در برخی از پایان نامه ها و رساله ها و یا گزارش طرح ها، بخشی به نام واژه نامه نیز می توان به صورت مستقل و یا در پیوست ها ارایه نمود.
ج) دفاع از رساله
دفاع از رساله، یا دفاع از پیشنهاد رساله نوعی سخنرانی محسوب می شود و مستلزم کسب آمادگی قبلی است. برای آن که قبل از دفاع آمادگی کامل داشته باشید، می توانید با برگزاری یک جلسه شبه دفاع، در مقابل دوستان خود و یا در برابر آینه به تمرین بپردازید و با کمک آشنایان از نحوه دفاع خویش فیلم برداری نمایید. این تمرین ها سبب می شود که برای دفاع آمادگی کامل کسب کنید. سعی کنید تا جایی که ممکن است از ادبیات و کلمات خودتان استفاده کنید. تلاش کنید توانمندی خود را به نحوی بالا ببرید که بتوانید سؤالات احتمالی را به گونه ها و بیان های مختلف پاسخ دهید. در جلسه دفاع به هیچ عنوان صرفاً به حافظه خود متکی نباشید.
یکی از زمینه هایی که در شما استرس ایجاد می نماید، بروز اشکالات کامپیوتری است که ممکن است در شروع و ادامه دفاع شما رخ دهد. از این رو توصیه می شود حتماً یک ساعت قبل از شروع مراسم، انطباق فایل نمایشی خودتان با برنامه کامپیوتری موجود در سالن دفاع اطمینان حاصل نمایید. از سوی دیگر، به دلایل مختلفی از جمله قطع برق سالن، ویروسی شدن کامپیوتر، … احتمال دارد شما نتوانید از فایل نمایشی برای دفاع از پایان نامه و یا رساله خود استفاده نمایید. توصیه می شود که از فایل مربوط قبلا پرینت تهیه نمایید، تا در صورت قطع برق یا خرابی کامپیوتر بتوانید به دفاع از رساله خود ادامه دهید. از آنجا که با خاتمه پایان نامه و یا رساله، شما به یک شخصیت علمی تبدیل خواهید شد، از این رو، باید پیوسته سعی کنید در ارایه مطالب علمی تسلط کافی کسب نمایید.
